Herkese Merhaba,
Gündemin dışına çıkmak gerektiğini düşünenler için yeni bir konuda yazılması gerekiyordu. Konumuz yine teknik konular üzerine ve biraz mühendislik bilgisi kullanımı hakkında.
Cevher Hazırlama Tesislerinde ve Kömür Yıkama Tesislerinde gücümüz yettiği ölçekte yeni yatırımlar yapılıyor ve ekipmanlar – makineler çalıştırılıyor. Bir ekipmanın - makinenin performansı söz konusu olduğunda genelde düzenli ölümler pek yapılmıyor. Hatta, tesisler kuruluyor ve mühendisler sonra tesiste çalışma başlıyor. Tesis kurulum aşamasında da, genel olarak, mühendislik bilgileri ve tecrübelerinden ziyade, malı tatlı dil satar taktiği ile tanıdık, bildik ve nispeten ucuz olduğunu düşündüğümüz ekipmanların yatırımına yöneliyoruz.
İş tesis çalışmasına geldiğinde, işletmecilik adına sadece bakım, onarım ve kapasite bilgileri ile günler geçiyor gidiyor. Bu arada, olanlar oluyor. Zira, ekipmanlar çalışırken verimleri pek ölçülmüyor. Mesela Krom tesisiniz var ve % 20 Cr2O3 tüvenan cevheri beslediniz. % 46 Cr2O3 konsantre’yi aldınız. Peki, atık ne oldu. Eğer, atık içinde Cr2O3 oranı % 16 – 17 ise bu tesis verimli midir? Yok biz ona bakmıyoruz, diyebilir misiniz? Ya da, % 16 – 17 Cr2O3 içerikli bir malzemeyi atık diye tanımlamak ne kadar doğru olur. Çünkü, % 7,5 Cr2O3 tenörden % 46 Cr2O3 elde etmeye çalışan bir firmadan oldukça avantajlı durumdayken, işletmecilik adına geriye düşmek olur mu?
Konuyu biraz farklı ele alabiliriz. 100 birim beslenen malzeme içinde 35 birim Cevher olsun, 65 birim atık olur. Tesis kuruldu ve çalışıyor. Siz sadece tenörü ya da kül oranı şu değerde olsun diye bir üretim yaptınız. % 46’lık Cr2O3 aldınız ya da % 10 Küllü kömür ürettik dediniz. Peki, kaç birim ürettiniz. 10 birim istediğimiz kalite mal ürettik. 25 birim nereye gitti. Tabii ki atık tarafına. Bizim kullandığımız teknoloji ile ancak bu kadar oluyor, dediniz ve üretim raporu imzaladınız.
Teknoloji bu kadar ileri iken, birim ton malzeme başına yatırım maliyetleri inanılmaz düşmüşken, enerji maliyetleri ne kadar yükselirse yükselsin – gravite gibi bedava bir teknoloji ile çalışma imkanı varken, kendi yatırımını bir ayda amorti eden ekipmanlar varken, ince hesaplamalar ile bırakın 1 ton’u 100 Kg kaçak malzemenin bile hesabını yapabilecekken, mühendislik bilgilerimizi kullanmadan üretimler yapmayalım.
Bir projede % 46 Cr2O3 konsantre aldık demek, hiçbir şey ifade etmez. Hangi kalite malzemeyi ne kadar besledin ve ne kadar hangi tenörde konsantre aldın hesaplayacaksın. Artı, atık değerlerini bilecek ve atık içinde kaçan var mı? hesabını yapacaksın. Atık içinde kaçanın peşine düşeceksin. Elbette, ekonomik bir ayırma olması için üretim maliyetlerinin en düşük seviyede olması için çalışacaksın. Kaliteli malını, hem ucuza üretecek, hem yüksek kalitede üretecek, hem mühendislik hesaplamalarını tam yapacaksın.
Konu krom’a sıkıştı gibi ama bir örnek vermek lazım. Krom giriş tenörü ne olursa olsun, Spiral ile krom zenginleştirme tesislerinde çoklu devreler kurarak ( KABA AYIRMA – TEMİZLEME – SÜPÜRME VE NİHAİ TEMİZLEME ) malzeme hat içine girdikten sonra sürekli hat içinde kalarak, son derece düşük kaçaklarla yakalanıp ayrılabiliyor. Devreden çıkabilmesi için tek çaresi konsantre yolunu bulması oluyor. Atıkları tam ve temiz atık oluyor. 1 ton/saat’lik bir besleme için gerekli ekipman maliyeti 1,700 USD – devre başınadır. Yani, 30 ton/saat için 50.000 USD dir.
Sallantılı masa ile, 30 ton/saat bir tesisin yatırım maliyeti nedir. Ton başına 10.000 USD desek, 300.000 USD dir. Sallantılı masa verimi hiçbir zaman Spiral kadar yüksek değildir. Çok yer kaplar ve çok büyük alt yapı gerektirir. Daha da kötüsü, atık oranları o kadar yüksektir ki, atıklar için bir Spiral tesisi kurulsa, sallantılı masa üretimlerinden daha fazla üretim sağlanır. Enerji maliyetleri çok yüksektir. Spirallerde – uygun yükseklikte bir tesis tasarlandığında çok düşüktür. Hatta, pek çok projede sıfırdır.
30 ton/saatlik bir tesis kurmak isteyen yatırımcı – sallantılı masa söz konusu olduğunda, yatırım maliyetlerinin yüksekliğini kara kara düşünür. Hatta, yatırımcılar için milyon dolarlık yatırımlar yapıldı diye haberlerde konu olur. Spiral tesisi kurmak için bu kadar para harcamaya gerek yoktur. 30 ton/saat kapasiteli bir krom ayırma spiral grubu sadece 135.000 USD ekipman’a gereksini duyar. Bu paraya, kaba temizleme – temizleme – süpürme ve nihai temizleme devreleri dahildir. Sallantılı masa yapsak, 30 ton/saat için 30 masa ve diğer devreler için 30 masa dersek, 500.000 USD çoktan geçtik. Bunların yerleşeceği alan için, boruları için, bakımı için derken, parmak hesabı 2 milyon diyelim… Daha ilk saat çalıştığında 70 – 80 kW fazladan enerjide harcanacaktır. Günde 1.000 kW fazladan ödeme. Fazladan su sirkülasyonu.
Sadece mevcut çalışan tesisinizin – yani Sallantılı Masasının atıklarını Spiral grubuna tekrar besleseniz, Spiral Tesisi yatırımından fazla - yani ayda 135.000 USD’den fazla gelir elde edersiniz. Bu yeni yatırım sizlere bir ayda bedavaya gelir. Nasıl mı? 135.000 USD/ (250 USD/ton – cevher fiyatı). Ayda, 540 ton satılabilir Krom elde etmelisiniz. Günde 20 ton Krom üretmeniz yeterli olacaktır. 20 ton için konsantre tenörü Cr2O3 % 46 olsun diyelim. Günde 20 ton konsantre üretmek içi 30 ton/saatlik Spiral Tesisine 3 saat ya da bilemediniz 4 saat besleme yapmanız yetecektir. Şimdi Çelik konstrüksiyon falan var, onu hesaba katmadık. Katalım, 4 saatte çelik konstrüksiyon finansmanına ayıralım. Tam Bir ay… Bingo… tesis kendini ödedi.
Esasında çok derin bir konu ama… hem büyük yatırımlara gerek yok… hem de yatırım yapacaklara zihin açan bir yol… Tesisi olana ise en kestirme yol.. Zira, zaten yatırım yapmış durumda ve sadece bir parmağını oynatarak gücüne güç katabilir.
Bu konuyu bir düşünün…. Derim..
Saygılarımla
Erhan Yüksel
Maden Yük. Müh.
